UN เตือนแรง ‘ฟอสซิล’ ไม่ใช่แค่เรื่องโลกร้อน แต่ละเมิดสิทธิมนุษยชน

ท่ามกลางความร้อนระอุของสงคราม ความต้องการพลังงาน และเรื่องของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ล่าสุด รายงานสำคัญจากคณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ (UNHRC) รหัส A/HRC/59/42 ได้ถูกเผยแพร่อย่างเป็นทางการ โดยเรียกร้องให้ประเทศต่างๆ ยุติโครงสร้างพื้นฐานของพลังงานฟอสซิลทั้งหมดภายในทศวรรษนี้ ไม่ว่าจะเป็นการผลิต ถ่านหิน น้ำมัน ก๊าซธรรมชาติ หรือการสร้างท่อส่งและโรงงานเผาไหม้ใหม่ พร้อมชี้ให้เห็นถึงความเร่งด่วนของการยุติการพึ่งพาเชื้อเพลิงฟอสซิล หากมนุษยชาติยังต้องการรักษาโลกให้น่าอยู่อาศัยสำหรับคนรุ่นปัจจุบันและรุ่นถัดไป

ฟอสซิล = การละเมิดสิทธิมนุษยชน ?

รายงานเน้นว่า ทุกขั้นตอนของอุตสาหกรรมฟอสซิล ตั้งแต่การสำรวจ ขุดเจาะ สร้างท่อ และการแปรรูป ส่งผลต่อสุขภาพ ชีวิต และวัฒนธรรมของประชาชน โดยเฉพาะใน Sacrifice Zones หรือ เขตเสียสละ ที่มักเป็นพื้นที่ของคนจน ชุมชนชนพื้นเมือง หรือกลุ่มชาติพันธุ์ชายขอบ

สารพิษ มลภาวะ แสง เสียง รังสี น้ำเสีย และการสูญเสียพื้นที่ทำกิน คือความจริงที่คนเหล่านี้ต้องเผชิญ แลกกับไฟฟ้าหรือพลังงานที่ใช้ในเมือง

วงจรชีวิตของเชื้อเพลิงฟอสซิล

ผลกระทบตลอดวงจรชีวิตของเชื้อเพลิงฟอสซิลไม่ได้จำกัดอยู่เพียงการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ แต่แผ่ขยายไปยังการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ การปนเปื้อนของน้ำและดิน โรคเรื้อรังจากมลพิษทางอากาศ รวมถึงการรุกรานพื้นที่ของกลุ่มชนพื้นเมืองและเกษตรกรรายย่อย ทำให้เกิดภาวะไร้ที่อยู่อาศัย สูญเสียแหล่งทำกิน และวิถีชีวิตวัฒนธรรม

การปล่อยให้โครงสร้างพื้นฐานฟอสซิลทำงานจนหมดอายุการใช้งานทางเทคนิค จะส่งผลให้โลกไม่สามารถควบคุมอุณหภูมิให้อยู่ต่ำกว่า 1.5°C ได้อีกต่อไป และจะก่อให้เกิดผลกระทบต่อสิทธิมนุษยชนในระดับที่ไม่อาจย้อนคืนได้

กลยุทธ์ถ่วงเวลา ตำราลับของอุตสาหกรรมฟอสซิลที่ต้องถูกเปิดโปง

กว่า 60 ปีที่ผ่านมา อุตสาหกรรมเชื้อเพลิงฟอสซิลได้วางรากฐานของ “แผนสกัดกั้น” ผ่านการบิดเบือนข้อมูล ปกปิดความจริง และแทรกแซงนโยบายสาธารณะ โดยรู้ทั้งรู้ถึงผลกระทบร้ายแรงของก๊าซเรือนกระจกตั้งแต่ทศวรรษ 1960 แต่ยังเดินหน้าหาผลกำไร ผ่านการโฆษณาฟอกเขียว การสนับสนุนเทคโนโลยีหลอกอย่างคาร์บอนเครดิต หรือการดักคาร์บอน และการใช้ AI ในการออกแบบการรับรู้ของสังคมให้มองฟอสซิลว่าเป็นสิ่งจำเป็นต่อความมั่นคงของมนุษย์

ขณะเดียวกัน ผู้ที่ออกมาเปิดโปงความจริงกลับถูกปิดปากด้วยคดี SLAPP และการคุกคามทางกฎหมาย กลยุทธ์เหล่านี้ไม่ใช่เพียงการปกป้องผลประโยชน์ทางธุรกิจ แต่เป็นอุปสรรคเชิงโครงสร้างที่บ่อนทำลายสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐาน ทั้งสิทธิในการมีชีวิต การรับรู้ข้อมูล และการกำหนดอนาคตของตนเอง โดยเฉพาะในโลกที่วิกฤตสภาพภูมิอากาศทวีความรุนแรงขึ้นทุกวัน

สิทธิของคนรุ่นหลังคือเรื่องของวันนี้

หนึ่งในประเด็นสำคัญคือ ความยุติธรรมระหว่างรุ่น (Intergenerational Justice) รายงานระบุว่าการกระทำของเราวันนี้จะมีผลกระทบต่อโลกและมนุษย์นานนับพันปี เด็กรุ่นใหม่จึงควรมีสิทธิได้รับสภาพแวดล้อมที่ดีเท่าเทียม ไม่ถูกยึดไปโดยระบบพลังงานที่ไม่ยั่งยืน

ข้อเสนอแนะอย่างเร่งด่วน

สหประชาชาติเสนอให้ดำเนินการทันทีในระดับโลก ดังนี้

• หยุดการสร้างโรงไฟฟ้าฟอสซิลแห่งใหม่
• การจัดหาเชื้อเพลิงฟอสซิลต้องลดลง 55% ภายในปี 2035 (เมื่อเทียบกับปี 2023)
• การใช้ถ่านหินต้องลดลงถึง 100% ภายในปี 2050, น้ำมัน 90%, และก๊าซฟอสซิล 85%
• ห้ามสร้างโรงไฟฟ้าพลังฟอสซิลแห่งใหม่ และต้องยุติการเผาหรือปล่อยก๊าซที่ไม่จำเป็นภายในปี 2030
• โครงสร้างพื้นฐานเชื้อเพลิงฟอสซิลทั้งหมดควรถูกปลดระวางก่อนหมดอายุการใช้งานทางเทคนิค

แนวทางเหล่านี้สอดคล้องกับเสียงของชนเผ่าพื้นเมืองชาติพันธุ์ทั่วโลกที่เรียกร้องให้ยุติการสำรวจและพัฒนาเชื้อเพลิงฟอสซิลทุกรูปแบบ ภายในปี 2030 ทั้งยังต้องมีมาตรการเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบจากวิกฤต ภายใต้หลัก “ผู้ก่อมลพิษต้องเป็นผู้จ่าย” อย่างเป็นธรรม เพื่อหลีกเลี่ยงความเสียหายต่อสิทธิมนุษยชนระหว่างรุ่น ซึ่งจะส่งผลต่อทั้งคนรุ่นปัจจุบันและอนาคต

แล้วเราจะรอดจากวิกฤติพลังงานได้อย่างไร?

รายงานเสนอให้ทุกประเทศเดินหน้า การเปลี่ยนผ่านที่เป็นธรรม หรือ Just Transition ที่ไม่เพียงเปลี่ยนจากพลังงานสกปรกไปสู่ “พลังงานสะอาด” แต่ต้องมีมาตรการรองรับแรงงาน ชุมชน และวิถีชีวิตเดิมอย่างเท่าเทียม

สำหรับไทยและอาเซียน ปัจจุบันยังมีการลงทุนในโรงไฟฟ้าถ่านหินหรือท่อส่งก๊าซแห่งใหม่ คำเตือนจากสหประชาชาติครั้งนี้อาจเป็นสัญญาณชัดว่านโยบายพลังงานในภูมิภาคจำเป็นต้องทบทวนใหม่ทันที